Ankertegels met pictogram Erasmus in België

Een Belgische vriend van onze stichting heeft het bedrijf in Herstal, dat in december 2018 180 ankertegels via een veiling bij Gemeentewerf Centrum kocht, opgebeld. Hij kreeg te horen dat wij ze voor 5000 euro konden komen ophalen.

Voor een ontwerp op de plek waar het beeld van Erasmus oorspronkelijk stond (naast de Markthal, waar wij in 2017 een informatiezuil hebben geplaatst) zijn er ongeveer 100 nodig. Daarvoor moet dan rond de 3000 euro worden betaald.

Tot nu toe hebben wij nog geen handen op elkaar gekregen voor een actie om dit geld bij elkaar te krijgen. Vaker wordt opgemerkt dat wij ons verlies maar moeten nemen, omdat:

  1. De ankertegels door miscommunicatie bij de gemeente het land uit zijn.
  2. Of er ooit een memorial op de oorspronkelijke plaats van het standbeeld komt mét ankertegels, is een open vraag.

Opvolger van Erasmus

Erasmus was tot nu toe de eerste en enige Nederlander die Lady Margaret’s Professor of Divinity (goddelijkheid) aan Cambridge University was. Sinds eind vorig jaar heeft hij een Nederlandse opvolger die net als Erasmus gelooft in de waarde van de humaniora (de studie die tot ware menselijkheid vormt, te weten die der klassieke talen en literatuur) voor de basisvorming van mensen en dus voor de kwaliteit van iedere samenleving: theoloog Geurt Henk van Kooten.

´Rede en religie tegenpolen? Helemaal niet´ zegt theoloog Geurt Henk van Kooten. En dat betoog gaat hij vanaf oktober in Cambridge houden op de Real Madrid onder de leerstoelen. ‘Dat verzin je niet.’
Door Thereza Langeler, Ukrant Erasmus Universiteit

Denk je aan Jezus, dan denk je aan kerst en kerk. Aan een lieve, hippie-achtige figuur, met witte kleren en een baard. Misschien aan gospelkoren op tv, goedbedoelende evangelisten aan je deur. Maar waarschijnlijk niet zozeer aan Socrates.

‘Toch lijken ze best veel op elkaar’, betoogt theoloog Geurt Henk van Kooten. ‘Ze gingen allebei de marktpleinen op om in gesprek te gaan, spraken veel in gelijkenissen. Ze vonden allebei dat je religie en staat moest scheiden. En allebei lieten ze zich door de overheid ter dood veroordelen.’

En het verschil dan? Is de een niet hét symbool van religie en irrationeel vertrouwen, terwijl de ander staat voor filosofie, voor ratio? Nee, zegt Van Kooten. Rede en religie zijn niet elkaars tegenpolen, ze horen bij elkaar. Die relatie gaat hij vanaf oktober onderzoeken aan de universiteit van Cambridge, waar hij de nieuwe Lady Margaret’s Professor of Divinity wordt.

Dat is niet zomaar wisselen van werkgever. Als theologie voetbal was en leerstoelen voetbalclubs, dan is Lady Margaret’s Chair zeg maar Real Madrid. De leerstoel is één van de oudste ter wereld, in 1502 in het leven geroepen door Margaret Tudor, de grootmoeder van koning Henry VIII. De laatste Nederlander die de positie vóór Van Kooten bekleedde, was Erasmus.

Hopeloos irrelevant
‘Je verzint van tevoren niet dat je wordt aangenomen’, glimlacht Van Kooten, die in Engelstalige landen als George door het leven gaat. Spreekt wat makkelijker uit dan Geurt Henk.

Hoe beland je eigenlijk bij het Real Madrid onder de leerstoelen? ‘Solliciteren. Ik mocht in januari een verhaal komen houden op de faculteit over de rol van de leerstoel in de 1e eeuw.’ Van Kooten grinnikt: ‘Ze wilden weten wat ik zou zeggen tegen iemand die mijn vak hopelessly irrelevant and self-referential zou vinden.’

Van Kooten bestudeert het Nieuwe Testament; het tweede, christelijke deel van de Bijbel, dat het levensverhaal van Jezus vertelt en vervolgens beschrijft hoe de christelijke leer zich over Europa en West-Azië verspreidde. Een verzameling geschriften die nu op de kop af tweeduizend jaar oud zijn, een religieus boek in een meer en meer seculiere wereld. Zo bezien is het niet eens zo raar om theologie een irrelevant, in zich zelf gekeerd wetenschapsgebied te noemen. Maar dan moet je net Geurt Henk van Kooten hebben.

Sinds de Verlichting zijn we geneigd om religie en filosofie als tegengesteld te zien
‘De Bijbel heeft een beetje de naam op zichzelf te staan, niet bij de rest van onze cultuur te horen. Dat klopt niet: het hele Nieuwe Testament is geschreven in het Grieks.’ In een taal, dus, waarvan de schrijvers wisten dat iedereen ‘m snapte, van Jeruzalem tot Rome en van Korinthe tot Istanbul. Kennelijk was het belangrijk dat de boeken op al die plekken gelezen konden worden. Kennelijk waren dezelfde mensen die zich graag verdiepten in Socrates ook wel benieuwd naar Jezus.

Grillige wezens
‘Sinds de Verlichting zijn we geneigd om religie en filosofie als tegengesteld te zien, maar in de oudheid werkte dat helemaal niet zo’, legt Van Kooten uit. ‘Bijna alle filosofen waren op de één of andere manier wel bezig met het goddelijke. Bovendien: voor die tijd was het christendom enorm rationeel.’ De mensen waren gewend dat goden grillige wezens waren die je tevreden moest houden met offers. Voor de god waarover Paulus preekte, hoefde dat niet.

‘In de eerste drie eeuwen na Christus was het christendom niet eens officieel toegestaan. Toch waren er overal in het Romeinse rijk mensen die zich bekeerden. Wat betekent dat voor de verhouding tussen het nieuwe testament en de cultuur van de oudheid? Waarom voelt een Griek of een Romein zich aangetrokken tot wat daarin staat?’

Van Kooten is ervan overtuigd: er is nog een heleboel te ontdekken over het meest verkoch-te boek ter wereld. Om dat te doen, moet je het Nieuwe Testament niet bestuderen in conti-nuïteit met het oude (‘de binnenbijbelse manier, zeg maar’), maar in relatie tot al het andere wat er op intellectueel gebied gebeurde toen het geschreven werd.

Overtuigd
De staf in Cambridge is ook overtuigd geraakt, toen tijdens dat praatje in januari. En dus is de leerstoel voor Van Kooten. Voor onbepaalde tijd gaat hij als Lady Margaret’s Professor of Divinity onderwijs geven en onderzoek doen naar de relatie tussen filosofie en religie in de oudheid. In Groningen is zijn faculteit, godgeleerdheid en godsdienstwetenschappen, de allerkleinste. Binnen de letterenfaculteit is Grieks en Latijn misschien wel de kleinste studie. Dat zit in Cambridge anders. ‘Omdat ze daar heel anders tegen de opleiding aankijken.’ Theologie is in Nederland vergelijkbaar met geneeskunde: een vastomlijnd pad naar een vastomlijnd beroep, respectievelijk dominee of dokter. Maar in Engeland kun je rustig theo-logie studeren en vervolgens acteur worden.

Paddingtonfilms
‘Hoe heet die man ook weer’, mompelt Van Kooten voor zich uit, terwijl hij op zijn telefoon Wikipedia doorzoekt. ‘Hij speelt in de nieuwe Paddingtonfilms en in Downton Abbey… Hugh Bonneville!’ Hij wijst op zijn telefoonschermpje. Read theology at Cambridge, staat in de biografie.
En zo kent Van Kooten er nog wel een paar. ‘James Norton, ook acteur – theologie in Cam-bridge. Boris Johnson, de minister van Buitenlandse Zaken – klassieke talen in Oxford. Ze zien die studies daar veel meer als Bildung, als algemene vorming voor de rest van je leven. Wat voor beroep je gaat uitoefenen, zie je later wel.’

Die Bildung-gedachte lijkt Van Kooten wel te passen. Zelf is hij ook ooit theologie gaan stu-deren uit interesse, niet zozeer om een preekstoel te beklimmen. Lange tijd deed hij dat dan ook niet – hij ging promoveren, werd universitair docent, daarna hoogleraar. Pas dáárna, in 2008, is hij ook tot predikant bevestigd.

De kerk is één van de weinige plekken waar om zo te zeggen iedereen zit
‘Daar stond het college van bestuur helemaal achter’, herinnert Van Kooten zich. ‘Ik waar- deer het enorm van de RUG dat ze religie ziet als deel van het publieke domein. Natuurlijk kun je tegelijk religie onderzoeken en zelf religieus zijn. Hoogleraren rechten mogen toch ook rechtspreken? En aan de universiteit van Leiden had je, toen ik daar studeerde, hoogleraren politicologie die tegelijk actief lid waren van de PvdA.’

Een stap extra
Nu leidt hij af en toe – onbezoldigd – een dienst in de Martinikerk. ‘Het voegt echt een dimensie toe aan mijn werk. Mensen gaan er vaak vanuit dat ik voor een preek een stap terug moet doen, dat ik moet versimpelen. Maar het is juist een stap extra. Ik probeer mijn bood-schap voor iedereen relevant te maken. Niet opleggen hoe het is, maar mensen faciliteren, ze iets geven om over na te denken.’

In een collegezaal heb je louter jonge, hoogopgeleide mensen voor je, allemaal ongeveer hetzelfde. Maar kerkgangers zijn allemaal anders: de één student, een ander yup en weer een ander met pensioen. Er zijn managers en moeders, politici en winkelpersoneel en kunstenaars, werklozen en huisartsen, baby’s, bejaarden en alles daar tussenin.

Van Kooten vindt het prachtig. ‘De kerk is één van de weinige plekken waar om zo te zeggen iedereen zit. Letterlijk iedereen kan ook naar binnen lopen. Een kerkdienst is een open bijeenkomst, vol muziek en kunst en poëzie. Ik zou er denk ik zelfs nog heengaan als ik niet religieus was.’

Brandgrenssteen met spreuk van Erasmus

In 2011 werd de grote brandgrenssteen, met daarop de spreuk van Erasmus “Zoet is de oorlog totdat je hem proeft”, van het Kruisplein verplaatst naar het pleintje voor het Schielandshuis. De steen is onderdeel van het aangeven van de grens waarbinnen aan het begin van de Tweede Wereldoorlog vrijwel de gehele binnenstad werd verwoest. De steen moest wijken voor de bouw van het nieuwe Centraal Station en omgeving. In het Latijn luidt de tekst: Dulce bellum inexpertis.

Vorig jaar is de steen weer op zijn — min of meer — oorspronkelijke plek teruggeplaatst: op het pleintje tussen de Doelen en het woongebouw Calypso, tegenover het Kruisplein.

Ankertegels met pictogram Erasmus gevonden

Toen vorig jaar de herinrichting van het marktterrein op de Binnenrotte startte, bleken op een dag alle ankertegels met daarop een pictogram van Erasmus (ontwerp architect Adriaan Geuze) te zijn weggehaald. Aan deze ankertegels werden bij harde wind de marktkramen vastgebonden.

Het was niet eenvoudig om te achterhalen waar deze ankertegels beland waren, maar het is gelukt. Het zijn er 211 en ze liggen opgeslagen bij de Gemeentewerf Centrum. De roestvrijstalen platen meten 10 x 34 cm. Aan elk plaatje zit een blok beton vast, dat 31 cm hoog x 20,5 cm breed x 45 cm lang is. Voorlopig liggen ze daar goed, maar ze kunnen er niet nog jaren blijven liggen. Gemeentewerken hoopt dat er binnen een jaar een bestemming voor komt. Er is al geopperd om de ankertegels per opbod op een veiling te verkopen, waarbij de opbrengst ten goede kan komen aan Erasmus-activiteiten in de stad. Meer ideeën zijn welkom.

Erasmus: eerste bestseller auteur in de geschiedenis

Geri de Boer vertaalde Erasmus, de ster aan Gutenbergs firmament van Nina Burton uit het Zweeds naar het Nederlands.

Wat vindt u van het boek?
‘Ik ben er lyrisch over, het is een schitterend boek. Behalve de titel dan, die kan eenvoudiger… Verder is er bijna geen passage die ik niet leuk vind. De invalshoek van de mediarevolutie is nieuw voor mij en de schrijfstijl van Nina Burton is geweldig!’

Hoe is het boek opgebouwd?
‘Het boek geeft een beschrijving van het leven van Erasmus. Van zijn geboorte in Rotterdam tot de uitgebreide correspondenties in zijn latere leven met alle grote intellectuelen van zijn tijd zoals Thomas More, koning Jacobus IV van Schotland, koning Hendrik VIII van Engeland, hertog Karel (de latere keizer Karel V), paus Leo X (Giovanni de Medici) en Maarten Luther. Allemaal proberen ze hem aan hun kant te krijgen, want Erasmus was een beroemdheid.’

Hoe kwam dat?
‘Grotendeels doordat zijn gedachtegoed kon worden gedrukt en verspreid. De invloed van de boekdrukkunst is dan ook een belangrijk aspect in het boek. Bazel was het centrum daarvan, en dat is niet vreemd: het ligt ideaal voor de distributie via de Rijn. De verkoop verliep via colporteurs en boekenlijsten die werden bezorgd, en niet in de laatste plaats via de Frankfurter Buchmesse, die al sinds 1470 bestond.’

Erasmus stond aan de wieg van massamedia marketing …
‘Precies! Schrijvers en drukkers wilden niet alleen hun naam aan het werk toevoegen, maar ook hun beeltenis. Erasmus liet de grote kunstenaars van zijn tijd afbeeldingen maken voor zijn boek, van hem maar ook andersoortige illustraties. Denk aan Massys, Dürer en Holbein.’

Wat voor man was Erasmus?
‘Twee typerende voorbeelden: in mei 1524 stond er een legertje boeren voor de poorten van Bazel; op advies van Erasmus hoorde het stadsbestuur hen aan, en na een kalme discussie vertrokken ze weer. Tegen het eind van zijn leven krijgt Erasmus geld en aanbiedingen uit heel Europa om zich ergens te vestigen. Hij wijst ze allemaal af omdat hij zijn geestelijke  vrijheid niet wil verkopen.’

Waarom is dit boek relevant?
‘De schrijfster schetst interessante overeenkomsten tussen toen en nu: het begon met een mediarevolutie (toen de  boekdrukkunst, nu de digitale revolutie), daarna kwam er een informatie-explosie die gevolgen had voor onderwijs, wetenschap en cultuur. Het is te vergelijken met wat er nu in de wereld speelt.’

Leg uit…
‘Netwerken van internationale correspondenten bespraken/bespreken de actualiteit en publicatie van die commentaren beïnvloedde/ beïnvloedt het publieke leven: onlusten, intolerantie, vluchtelingenstromen, fanatici. Destijds schudde het humanisme – met de nadruk op tolerantie – op zijn grondvesten. Nu voeren we een vergelijkbare discussie over humaniteit.’

(noot: tekst overgenomen uit de maart & april editie van de Rotterdamse Kunst & Cultuur Krant)

www.goedeboekjes.nl

“Erasmus: eerste bestseller auteur in de geschiedenis” verder lezen

Erasmus: Pionier van Vredesopvoeding en een Cultuur van Vrede

Op 28 oktober 2017 hield professor Peter van der Dungen ter ere van de Erasmusweek een voordracht over Erasmus in het bibliotheektheater aan de Hoogstraat. De titel van de voordracht is tevens de kop van dit tekstje. Professor Van den Dungen was onder meer 25 jaar lang de coördinator van het Internationale Netwerk ‘Musea voor Vrede’.

De tekst van de voordracht is hier te downloaden.